Μεσαία Τριβή (σύντομη ιστορία εξέλιξης)

Στην αρχή ήταν η μεσαία τριβή. Όχι όπως είναι σήμερα, αλλά με την παλιά της μορφή: Ένας ατσάλινος άξονας με τετράγωνο καρέ στα άκρα του, ο οποίος κυλούσε πάνω σε δύο απλά ρουλεμάν που με τη σειρά τους κάθονταν μέσα σε δύο σιδερένια ποτήρια που βίδωναν στο σκελετό. Οι διαστάσεις της μεσαίας τριβής τότε, μόνο σταθερές δεν ήταν: Άξονες από 107, 109, 113, μέχρι 122.5mm σε μήκος, αλλά και δύο διαφορετικά σπειρώματα ανάλογα με το σκελετό του ποδηλάτου (αγγλικό σπείρωμα, ιταλικό σπείρωμα) και βέβαια κανένας Χριστιανός που έφτιαχνε σκελετούς δε μπορούσε να αποφασίσει αν το μήκος του κελύφους της μεσαίας τριβής θα πρέπει να είναι 68, 70 ή 73mm. Προσθέσετε σε όλα αυτά και τις διάφορες ποιότητες και δυνατότητες "συνδυασμών" που υπήρχαν (Cr-Mo άξονας αντί γι' ατσάλι, επώνυμος ή no-name, ανοξείδωτα ρουλεμάν ή φτηνά, διαφορετικές ποιότητες ποτηριών, τι πόσο γράσο χρησιμοποιήθηκε κατά τη συναρμογή)... Πονοκέφαλος με έπιασε, μόνο που τα θυμήθηκα! Ας πούμε απλά ότι κάποτε, ήθελε έρευνα και τύχη για να σου "πετύχει" η μεσαία τριβή!

Κάποια στιγμή, η Shimano έκανε ένα μικρό βήμα μπροστά: Με το σκεπτικό του ελέγχου της ποιότητας υλικών συναρμολόγησης (ως ένα βαθμό), η μεγάλη Ιαπωνική εταιρία εισήγαγε στην αγορά τις "κλειστές" μεσαίες τριβές ("Cartridge Bottom Brackets"). Επιτέλους, ο άξονας, τα ρουλεμάν, τα ποτήρια και δυο δαχτυλιές γράσο της προκοπής ήταν εγκλεισμένα σε μια στιβαρή μεταλλική θήκη (από αλουμίνιο ή ατσάλι, ανάλογα με την ποιότητα) η οποία παρείχε μια υποτυπώδη προστασία στα εσωτερικά της μέσω κάποιων ελαστικών τσιμουχών. Νοτ μπαντ, ψιλοσυμμαζεύτηκε η κατάσταση και τουλάχιστον ξέραμε να ζητήσουμε "μια μεσαία τριβή XT παρακαλώ, 68x107mm με αγγλικό σπείρωμα".

Λίγο μετά το 2000 έγινε ένα μικρό "facelift" στη μεσαία τριβή, ο άξονας μεγάλωσε λίγο σε διάμετρο και το καρέ του από τετράγωνο έγινε πολύσφηνο. Η δε Shimano ονόμασε το δικό της Octalink (με 8 "δόντια" για την εφαρμογή των βραχιόνων σε κάθε άκρη του άξονα), ενώ ο ανταγωνισμός της (Race Face, FSA, Truvativ κ.α.) έβαλε δυο δόντια παραπάνω και βάφτισε το standard "ISIS Drive". Θυμάμαι όλοι τότε "μάλωναν" ποιο είναι καλύτερο, πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα... Για να πω τη μαύρη αλήθεια, τα ίδια χάλια ήταν και τα δύο (μη ψαρώνετε με τα αποτελέσματα των εργαστηριακών μελετών, σπάνια καταλαβαίνει κανείς τις διαφορές αυτές στον πραγματικό κόσμο). Τουλάχιστον όμως γινόταν κάτι, το εξάρτημα εξελισσόταν. Εκείνα τα νούμερα όμως, 68x107, 68x113, 70x109, 73x118, βρε παιδί μου... στο λαιμό μου κάθονταν πάντα (φαντάζομαι και σε μερικά εκατομμύρια ποδηλάτες ακόμη ανά τον κόσμο), θα γινόταν τίποτα και γι' αυτά;;;

Και ήρθε η ώρα που συνέβη στις μεσαίες τριβές ότι έγινε και για τα ποτήρια πιρουνιού στις αρχές της δεκαετίας του '90, που η Dia-Compe πλάσαρε την πατέντα γνωστή ως "Ahead-set" και έστειλε στον αγύριστο τους πανύβαρους λαιμούς με σφήνες μαζί με τα τεράστια παξιμάδια που έσφιγγαν τα ρουλεμάν των ποτηριών *[Αντί όλων αυτών, σφίγγοντας μια βίδα ο λαιμός προφόρτιζε τα ποτήρια και έπειτα ο χρήστες έκανε "Save settings" ασφαλίζοντας το λαιμό στη θέση του. Τα ποδήλατα με μιας έχασαν 300gr βάρους, έγιναν φθηνότερα αφού δε χρειαζόταν να παράγονται και να πωλούνται 10 διαφορετικά μήκη λαιμού πιρουνιού με σπείρωμα στην άκρη, πιο ευκολοσυντήρητα και έστριβαν καλύτερα αφού ο λαιμός κρατιόταν πια στιβαρά από το πιρούνι αντί να είναι απλά "σφηνωμένος" μέσα σε αυτό. Κίνηση ρουά-ματ δηλαδή, γιατί η Dia-Compe κατοχύρωσε την πατέντα και κέρδιζε χρήματα ακόμη και από τους ανταγωνιστές της, οι οποίοι ήθελαν μερίδιο της Ahead-set-όπιτας]. Έτσι λοιπόν, και πάλι η Shimano χρησιμοποιώντας μια παλιά πρόταση της Bullseye από τα τέλη της δεκαετίας του '80 (η οποία κάποια στιγμή στις αρχές των 90s είχε δανείσει-πουλήσει την ιδέα στην Tioga αλλά καμία από τις δύο δεν κατάφερε να την καθιερώσει) πλάσαρε το "Hollowtech II", ή αλλιώς τις μεσαίες τριβές εξωτερικού τύπου ("External Type Bottom Brackets"). Τα περίεργα νούμερα και τα 500 διαφορετικά μήκη μεσαίας τριβής πήγαν στα τσακίδια, καθώς το νέο σύστημα χρειαζόταν μόνο 1-2 ροδελίτσες ανάμεσα στα ποτήρια της μ.τ. και το πλαίσιο για να γίνει οποιαδήποτε σχετική ρύθμιση. Ακόμη και το σπείρωμα της μεσαίας τριβής άρχισε να γίνεται ψιλο-στάνταρ, αφού όλοι πια προτιμούσαν το αγγλικό, και η διάδοση του ιταλικού είχε περιοριστεί σημαντικά.

Λίγο-πολύ όλοι έχετε δει πως μοιάζει ένα σύστημα δισκοβραχίονα μεσαίας τριβής εξωτερικού τύπου, αφού το πιθανότερο είναι ότι κάτι τέτοιο βρίσκεται πάνω στο ποδήλατο σας. Τα ρουλεμάν της μεσαίας τριβής ξεφεύγουν πια από τη στενάχωρη γκαρσονιέρα του λεγόμενου "βαρελιού" (=το κέλυφος του σκελετού όπου εδράζεται η μεσαία τριβή) και βγαίνουν στο μπαλκόνι να πάρουν τον αέρα τους. Τώρα πια, το κάθε ρουλεμάν κάθεται μέσα σ' ένα (σχεδόν) στεγανό αλουμινένιο ποτήρι του οποιου η πίσω μεριά βιδώνει στο σκελετό. Αφού μάλιστα τα ρουλεμάν έχουν μεγαλώσει σημαντικά σε διάμετρο, υπάρχει μπόλικος χώρος για τον πραγματικά υπερμεγέθη -πια- άξονα της μεσαίας τριβής, ο οποίος όμως τα χάλασε μαζί της και έχει γίνει πια αχώριστος με τον δισκοβραχίονα. Ναι, η μεσαία τριβή και ο άξονας δεν είναι πια ζευγάρι, απλά διατηρούν μια φιλική σχέση συνεργασίας. Το σύστημα αυτό υιοθετήθηκε από όλους τους κατασκευαστές περιφερειακού εξοπλισμού και -κλασικά- ο καθένας το βάφτισε όπως του άρεσε: Hollowtech II, MegaExo, X-Type κλπ κλπ. Όλα ήταν τέλεια για πολλά χρόνια, και πάω στοίχημα ότι ο περισσότερος κόσμος πίστευε πως φτάσαμε στο απαύγασμα της εξέλιξης για τη μεσαία τριβή και τον φίλο της το δισκοβραχίονα. Κούνια που μας κούναγε!

Μη μπορώντας να δεχτούν ότι η ανθρωπότητα δεν είναι ικανή για μεγαλύτερα πράγματα, κάποιοι ασχολήθηκαν ψάχνοντας τρόπο να βελτιώσουν το "τέλειο":

  • Η Trek με το ποδήλατο δρόμου Madone του 2007 ξεφορτώθηκε τα ποτήρια της μ.τ.. Το κέλυφος του πλαισίου έφτασε σε πλάτος τα 90mm και φιλοξενεί το ίδιο τα ρουλεμάν. Η σχεδίαση αυτή ονομάζεται "Integrated Bottom Bracket", δηλαδή ενσωματωμένη μεσαία τριβή.
  • Η Shimano σε συνεργασία με την Pivot Cycles (του αγαπητού Chris Cocalis, πρώην ιδιοκτήτη της Titus) το 2008 επέλεξαν μια προσέγγιση η οποία θυμίζει λίγο τις συνηθισμένες μ.τ. εξωτερικού τύπου και λίγο το σκεπτικό της Trek: Το "βαρέλι" έχει γίνει μακρύτερο (92mm) και δε χρειάζεται πια σπείρωμα! Όλα τα "εντόσθια" βρίσκονται μέσα σε μια ανθεκτική πλαστική θήκη η οποία τοποθετείται χωρίς εργαλεία και κρατιέται στη θέση της από έναν συνηθισμένο δισκοβραχίονα τύπου Hollowtech II. Το θαυματάκι αυτό ονομάζεται "Press-In Bottom Bracket", αλλά πολύ πιθανό να το ακούσετε και ως "Integrated".

Οι δύο παραπάνω προσεγγίσεις μειώνουν το βάρος και αυξάνουν την ακαμψία της κατασκευής, ενώ παράλληλα κάνουν ευκολότερη τη συντήρηση και προσφέρουν περισσότερο χώρο γύρω από τη μεσαία τριβή για τερατώδεις αρθρώσεις αναρτήσεων / μεγαλύτερα ψαλίδια που με τη σειρά τους προσφέρουν ακόμη περισσότερη ακαμψία στο υπόλοιπο σύνολο. Το μεγαλύτερο τους πλεονέκτημα βέβαια, είναι ότι κάνουν χρήση των ήδη υπαρχόντων και διαδεδομένων δισκοβραχιόνων για εξωτερικές μ.τ. άρα και δεν απαιτούν από τον τελικό αγοραστή ενός πλαισίου τους να επενδύσει σε νέα, ασύμβατα με την υπόλοιπη αγορά, εξαρτήματα.

Έχετε δει κάτι έργα που ο πολεμοχαρής πρωταγωνιστής κομάντο επιτίθεται στους εχθρούς του με μπαζούκας αντί του κλασικού πολυβόλου; Οι μηχανικοί της Cannondale μάλλον πρέπει να βλέπουν αρκετά τέτοια έργα, γιατί η δικη τους προσέγγιση μοιάζει περισσότερο με μπαζούκας παρά με πολυβόλο...

Και εγένετο το BB30: Παίρνοντας το Si (System Integrated) πρότυπο της το οποίο λάνσαρε για πρώτη φορά το 2000 και προσφέροντας το ελεύθερα στην αγορά (χωρίς καμία κατοχύρωση) ως BB30 η Cannondale εξασφάλισε ότι αργά ή γρήγορα θα ενδιαφερθούν και άλλοι κατασκευαστές για το "τερατάκι" με άξονα διαμέτρου 30mm μέσα σε πλάτους 68mm βαρέλι, όπως και έγινε. Στην παρέα ήρθαν οι FSA, SRAM και Specialized, εταιρίες -όπως και η Cannondale- γνωστές για τη διάθεση τους να καινοτομούν. Η "συντροφιά" του BB30 έχει να επιδείξει μεσαίες τριβές που ο άξονας τους είναι μέρος του δισκοβραχίονα (π.χ. SRAM Red, Specialized S-Works) αλλά και ξεχωριστός (Hollowgram).

Τα πλεονεκτήματα της σχεδίασης BB30 είναι λίγο-πολύ τα ίδια με αυτά των Trek και Shimano, εκτός από την ακόμη μεγαλύτερη ακαμψία που προσφέρει ο 30mm (αντί 25mm) άξονας. Αν και έχω αρκετή πρακτική εμπειρία με μεσαίες τριβές και δισκοβραχίονες όλων των τεχνολογιών, δεν έχει τύχει να πιάσω στα χέρια μου κάποιο Trek Madone ή Pivot Mach4 για να δω τη διαφορά αίσθησης που δίνουν οι προσεγγίσεις τους. Έχοντας όμως περάσει ένα απόγευμα στα βουνά του Colorado πάνω σε MTB με σύστημα BB30 αλλά και ένα πρωινό στην παραλιακή (βλ. Νότια Ανατολική Αττική) πάνω σε ένα κουρσάκι με το ίδιο σύστημα, μπορώ να πω ότι η διαφορά σε ακαμψία με τα συστήματα εξωτερικής μ.τ. είναι αντιληπτή από τις πρώτες πεταλίες! Ειδικά στην παραλιακή (όπου δεν είχα το υψόμετρο του Colorado να με καταρρακώνει) παρατήρησα ότι βρισκόμουν συνεχώς ένα γρανάζι πιο χαμηλά απ΄ ότι συνήθως. Αν θα "επένδυα" σε ένα ποδήλατο με BB30; Σίγουρα και άφοβα, ναι!

Το μέλλον: Είναι γνωστό ότι η Shimano έχει τη δύναμη να καθιερώσει το δικό της standard και πολύ πιθανό να το κάνει. Από τη στιγμή που χρησιμοποιεί τους ίδιους δισκοβραχίονες με το Hollowtech II σύστημα, δε θα της είναι και πολύ δύσκολο. Για την Trek δεν κάνω λόγο αφού δεν έχει καν ανάγκη να καθιερώσει τη δική της βερσιόν της μεσαίας τριβής και μπορεί ανενόχλητη να τη χρησιμοποιεί στα ποδήλατα της. Το BB30 έχει κερδίσει ήδη με το μέρος του μερικούς από τους σοβαρότερους παίκτες στην αρένα των κατασκευαστών και δεν πρόκειται να χαθεί. Το μέλλον προβλέπεται άκαμπτο, ελαφρύ και ενδιαφέρον...